کد مطلب:251 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:348
نماز جماعت
(مسأله 1457) مستحب است نمازهای واجب شبانه روزی و نماز میّت و نماز آیات را به جماعت بخوانند و در نمازهای شبانه روزی به ویژه نمازهای صبح، مغرب و عشا مخصوصاً برای همسایه مسجد و كسی كه صدای اذان را می شنود، بیشتر سفارش شده است.
[238]
(مسأله 1458) در روایتی وارد شده است كه اگر یك نفر به امام جماعت اقتدا كند، هر ركعت از نماز آنان ثواب صد و پنجاه نماز را دارد و اگر دو نفر اقتدا كنند، هر ركعتی ثواب ششصد نماز را دارد و هر چه بیشتر شوند، ثواب نمازشان بیشتر می شود تا به ده نفر برسند و عدّه آنان كه از ده گذشت، اگر تمام آسمانها كاغذ و دریاها مركّب و درختها قلم و جنّ و انس و ملائكه نویسنده شوند، نمی توانند ثواب یك ركعت آن را بنویسند(1).
(مسأله 1459) حاضر نشدن به نماز جماعت از روی بی اعتنایی جایز نیست، و سزاوار نیست كه انسان بدون عذر نماز جماعت را ترك كند.
(مسأله 1460) مستحب است انسان صبر كند تا نماز را به جماعت بخواند; و نماز جماعت از نماز اوّل وقتی كه فرادی (یعنی تنها) خوانده شود بهتر است; و نیز نماز جماعتی كه مختصر بخوانند، از نماز فرادی كه آن را طول بدهند بهتر می باشد.
(مسأله 1461) وقتی كه جماعت بر پا می شود، مستحب است كسی كه نماز خود را فرادی خوانده، دوباره با جماعت بخواند، و اگر بفهمد كه نماز اوّل او باطل بوده، نماز دوم او كافی است.
(مسأله 1462) امام یا مأموم می توانند نمازی را كه به جماعت خوانده اند به قصد رجاء دوباره با جماعت بخوانند، خواه جماعت دوم و اشخاص آن غیر از جماعت اوّل باشند یا نباشند.
(مسأله 1463) كسی كه در نماز وسواس دارد و فقط در صورتی كه نماز را با جماعت بخواند از وسواس راحت می شود، اگر وسواس او به حدّی باشد كه نماز را باطل كند، باید نماز را با جماعت بخواند.
(مسأله 1464) اگر پدر یا مادر به فرزند خود امر كند كه نماز را به جماعت بخواند، چون اطاعت پدر و مادر واجب است، بنابر احتیاط واجب باید نماز را به جماعت بخواند و قصد استحباب نماید.
(مسأله 1465) نماز عید فطر و قربان و همچنین نماز استسقاء ـ كه برای آمدن باران می خوانند ـ را در زمان غیبت امام(علیه السلام) می شود با جماعت خواند، امّا نمازهای مستحبّی
ــــــــــــــــــــــــــــ
1 ـ مستدرك الوسائل، ج1، ص487، باب اوّل از ابواب «صلاة الجماعة»، ح3.
[239]
را نمی شود با جماعت خواند.
(مسأله 1466) هنگامی كه امام جماعت نماز واجب شبانه روزی را می خواند، هر یك از نمازهای واجب شبانه روزی را می توان به او اقتدا كرد، ولی اگر امام جماعت نماز خود را احتیاطاً دوباره بخواند، فقط در صورتی كه احتیاط مأموم با احتیاط امام یكی باشد می تواند به او اقتدا كند.
(مسأله 1467) اگر امام جماعت قضای نماز واجب روزانه خود را بخواند، می توان به او اقتدا كرد، ولی اگر نماز خود را احتیاطاً قضا كند یا قضای احتیاطی نماز شخص دیگری را بخواند، اگرچه برای آن پول نگرفته باشد، اقتدای به او اشكال دارد; ولی اگر انسان بداند كه از شخصی كه امام جماعت برای او نماز قضا می خواند نماز فوت شده، اقتدای به امام جماعت اشكال ندارد.
(مسأله 1468) اگر انسان نداند نمازی كه امام می خواند نماز واجب شبانه روزی است یا نماز مستحب، نمی تواند به او اقتدا كند.
(مسأله 1469) اگر امام در محراب باشد و كسی پشت سر او اقتدا نكرده باشد، كسانی كه دو طرف محراب ایستاده اند و به واسطه دیوار محراب امام را نمی بینند، نمی توانند اقتدا كنند، بلكه اگر كسی هم پشت سر امام اقتدا كرده باشد، اقتدا كردن كسانی كه دو طرف او ایستاده اند و به واسطه دیوار محراب امام را نمی بینند، اشكال دارد، بلكه باطل است.
(مسأله 1470) اگر كسانی كه دو طرف صف ایستاده اند، به واسطه طولانی بودن صف اوّل امام را نبینند، می توانند اقتدا كنند; و نیز اگر به واسطه طولانی بودن یكی از صف های دیگر، كسانی كه دو طرف آن ایستاده اند صف جلوی خود را نبینند، می توانند اقتدا نمایند.
(مسأله 1471) اگر صف های جماعت تا در مسجد برسند، نماز كسی كه مقابل در پشت صف ایستاده صحیح است، و نیز نماز كسانی كه پشت سر او اقتدا می كنند صحیح می باشد، ولی نماز كسانی كه دو طرف او ایستاده اند و صف جلو را نمی بینند، اشكال دارد، بلكه باطل است.
(مسأله 1472) اگر كسی كه پشت ستون ایستاده از طرف راست یا چپ به واسطه مأموم دیگر به امام متّصل نباشد، نمی تواند اقتدا كند، بلكه اگر از دو طرف نیز متّصل
[240]
باشد ولی از صف جلو حتّی یك نفر را نیز نبیند، جماعت او صحیح نیست.
(مسأله 1473) جای ایستادن امام باید از جای مأموم بلندتر نباشد، ولی اگر مكان امام مقدار خیلی كمی ـ مثلاً كمتر از یك وجب ـ بلندتر باشد، اشكال ندارد; و نیز اگر زمین سراشیب باشد و امام در طرفی كه بلندتر است بایستد، در صورتی كه سراشیبی آن زیاد نباشد و به گونه ای باشد كه به آن «زمین مسطّح» بگویند، مانعی ندارد.
(مسأله 1474) اگر جای مأموم بلندتر از جای امام باشد، در صورتی كه بلندی به مقدار متعارف زمان قدیم باشد، مثل آن كه امام در صحن مسجد و مأموم در پشت بام بایستد، اشكال ندارد، ولی اگر مثل ساختمانهای چند طبقه این زمان باشد، جماعت اشكال دارد.
(مسأله 1475) اگر بین كسانی كه در یك صف ایستاده اند، بچّه ای فاصله شود، هرچند نماز او صحیح نباشد، می توانند اقتدا كنند و فاصله یك بچّه ضرر نمی زند.
(مسأله 1476) اگر بعد از تكبیر امام صف جلو آماده نماز شده و تكبیر گفتن آنان نزدیك باشد، كسی كه در صف بعد ایستاده می تواند تكبیر بگوید; ولی احتیاط مستحب آن است كه صبر كند تا تكبیر صف جلو تمام شود.
(مسأله 1477) اگر بداند نماز یك صف از صفهای جلو باطل است، در صفهای بعد نمی تواند اقتدا كند، ولی اگر نداند نماز آنان صحیح است یا نه، می تواند اقتدا نماید.
(مسأله 1478) هرگاه بداند نماز امام باطل است، مثلاً بداند امام وضو ندارد، اگرچه خود امام متوجّه نباشد، نمی تواند به او اقتدا كند.
(مسأله 1479) اگر مأموم در صحّت قرائت امام جماعت شك كند، در صورتی كه شك او به گونه ای باشد كه بتواند حمل بر صحّت نماید، می تواند به او اقتدا كند.
(مسأله 1480) اگر مأموم بعد از نماز بفهمد كه امام عادل نبوده یا كافر بوده یا به جهتی نمازش باطل بوده، مثلاً بدون وضو نماز خوانده، نماز او صحیح است.
(مسأله 1481) اگر در بین نماز شك كند كه اقتدا كرده یا نه، چنانچه در حالی باشد كه وظیفه مأموم است، مثلاً به حمد و سوره امام گوش می دهد، باید نماز را به جماعت تمام كند; و اگر مشغول عملی باشد كه هم وظیفه امام و هم وظیفه مأموم است، مثلاً در ركوع یا سجده باشد، باید نماز را به نیّت فرادی تمام نماید.
[241]
(مسأله 1482) انسان در بین نماز جماعت می تواند نیّت فرادی كند.
(مسأله 1483) اگر مأموم به واسطه عذری بعد از حمد و سوره امام نیّت فرادی كند، لازم نیست حمد و سوره را بخواند; ولی بنابر احتیاط اگر در حمد نیت فرادی كند، تمام حمد و سوره و اگر در سوره نیّت فرادی نماید، تمام سوره را باید به قصد قربت مطلقه بخواند.
(مسأله 1484) اگر در بین نماز جماعت نیّت فرادی نماید، بنابر احتیاط واجب نباید دوباره نیّت جماعت كند ولی اگر مردّد شود كه نیّت فرادی كند یا نه و بعد تصمیم بگیرد نماز را با جماعت تمام كند، نمازش صحیح است.
(مسأله 1485) اگر شك كند كه نیّت فرادی كرده یا نه، باید بنا بگذارد كه نیّت فرادی نكرده است.
(مسأله 1486) اگر هنگامی كه امام در ركوع است اقتدا كند و به ركوع امام برسد، اگرچه ذكر امام تمام شده باشد، نماز او به نحو جماعت صحیح است و یك ركعت حساب می شود; امّا اگر به مقدار ركوع خم شود و به ركوع امام نرسد، نماز او باطل است.
(مسأله 1487) اگر هنگامی كه امام در ركوع است، اقتدا كند و به مقدار ركوع خم شود و شك كند كه به ركوع امام رسیده یا نه، به احتیاط واجب نماز را به صورت جماعت تمام كند و آن را دوباره بخواند.
(مسأله 1488) اگر هنگامی كه امام در ركوع است اقتدا كند و پیش از آن كه به اندازه ركوع خم شود امام سر از ركوع بردارد، می تواند نیّت فرادی كند یا صبر كند تا امام برای ركعت بعد برخیزد و آن را ركعت اوّل نماز خود حساب كند; ولی اگر برخاستن امام به قدری طول بكشد كه نگویند این شخص نماز جماعت می خواند، باید نیّت فرادی نماید.
(مسأله 1489) اگر از اوّل نماز یا بین حمد و سوره اقتدا كند و پیش از آن كه به ركوع رود امام سر از ركوع بردارد، نماز او به طور جماعت صحیح است و باید ركوع كند و خود رابه امام برساند.
(مسأله 1490) اگر هنگامی برسد كه امام مشغول خواندن تشهّد آخر نماز است، چنانچه بخواهد به ثواب جماعت برسد، باید بعد از نیّت و گفتن تكبیرة الاحرام بنشیند و تشهّد را با امام بخواند ولی سلام را نگوید و صبر كند تا امام سلام نماز را بدهد، بعد
[242]
بایستد و بدون آن كه دوباره نیّت كند و تكبیر بگوید، حمد و سوره را بخواند و آن را ركعت اوّل نماز خود حساب كند.
(مسأله 1491) مأموم نباید جلوتر از امام بایستد و اگر مساوی او نیز بایستد، اشكال دارد و به احتیاط واجب باید كمی عقب تر از امام بایستد، اگرچه قدّ او بلندتر از امام باشد و در ركوع و سجود سر او جلوتر از امام باشد.
(مسأله 1492) در نماز جماعت نباید بین مأموم و امام و همچنین بین انسان و مأموم دیگری كه انسان به واسطه او به امام متّصل شده است، پرده و مانند آن كه پشت آن دیده نمی شود فاصله باشد; ولی اگر امام مرد و مأموم زن باشد، چنانچه بین آن زن و امام یا بین آن زن و مأموم دیگری كه مرد است و زن به واسطه او به امام متّصل شده است پرده و مانند آن باشد، اشكال ندارد.
(مسأله 1493) اگر بعد از شروع به نماز بین مأموم و امام یا بین مأموم و كسی كه مأموم به واسطه او متّصل به امام است، پرده یا چیز دیگری كه پشت آن را نمی توان دید فاصله شود، نماز او فرادی می شود و باید به وظیفه فرادی عمل كند.
(مسأله 1494) اگر بین جای سجده مأموم و جای ایستادن امام به اندازه مقدار بین دو قدم معمولی فاصله باشد، اشكال ندارد; و نیز اگر بین انسان به واسطه مأمومی كه جلوی او ایستاده و انسان به وسیله او به امام متّصل است به همین مقدار فاصله باشد، نمازش اشكال ندارد; و احتیاط مستحب آن است كه جای سجده مأموم با جای كسی كه جلوی او ایستاده هیچ فاصله نداشته باشد.
(مسأله 1495) اگر مأموم به واسطه كسی كه طرف راست یا چپ او اقتدا كرده به امام متّصل باشد و از طرف جلو به امام متّصل نباشد، چنانچه به اندازه مقدار بین دو قدم نیز فاصله داشته باشند، نماز او صحیح است.
(مسأله 1496) اگر در حال نماز بین مأموم و امام یا بین مأموم و كسی كه مأموم به واسطه او به امام متصّل است، بیشتر از یك قدم بزرگ فاصله پیدا شود، نماز او فرادی می شود و صحیح است.
(مسأله 1497) اگر نماز همه كسانی كه در صف جلو هستند تمام شود یا همه نیّت فرادی نمایند، چنانچه فاصله صف مقابل آنها با صف پشت سرشان به اندازه یك قدم
[243]
بزرگ نباشد، نماز صف بعد به نحو جماعت صحیح می باشد; و اگر بیشتر از این مقدار فاصله باشد، نماز آنها فرادی می شود و صحیح است.
(مسأله 1498) اگر مأموم در ركعت دوم اقتدا كند، قنوت و تشهّد را با امام می خواند و احتیاط آن است كه هنگام خواندن تشهّد، انگشتان دست و سینه پا را به زمین بگذارد و زانوها را بلند كند، و باید بعد از تشهّد با امام برخیزد و حمد و سوره را بخواند; و اگر برای سوره وقت نداشته باشد، حمد را تمام كند و در ركوع یا سجده خود را به امام برساند یا نیّت فرادی كند و نماز او صحیح است; ولی اگر در سجده به امام برسد، بهتر است كه احتیاطاً نماز را دوباره بخواند.
(مسأله 1499) اگر هنگامی كه امام در ركعت دوم نماز چهار ركعتی است اقتدا كند، باید در ركعت دوم نماز خود كه ركعت سوم امام است، بعد از دو سجده بنشیند و تشهّد را به مقدار واجب بخواند و برخیزد، و چنانچه برای گفتن سه مرتبه تسبیحات وقت نداشته باشد، یك مرتبه بگوید و در ركوع یا سجده خود را به امام برساند.
(مسأله 1500) اگر امام در حال قیام ركعت سوم یا چهارم باشد و مأموم بداند كه اگر اقتدا كند و حمد را بخواند به ركوع امام نمی رسد، بنابر احتیاط واجب باید صبر كند تا امام به ركوع رود و بعد اقتدا نماید.
(مسأله 1501) اگر در حال قیام ركعت سوم یا چهارم امام اقتدا كند، باید حمد و سوره را بخواند; و اگر برای سوره وقت نداشته باشد، باید حمد را تمام كند و در ركوع یا سجده خود را به امام برساند; ولی اگر در سجده به امام برسد، بهتر است كه احتیاطاً نماز را دوباره بخواند.
(مسأله 1502) كسی كه می داند اگر سوره را بخواند در ركوع به امام نمی رسد، باید سوره را نخواند ولی اگر بخواند، نماز او صحیح است.
(مسأله 1503) كسی كه اطمینان دارد كه اگر سوره را شروع كند یا تمام نماید به ركوع امام می رسد، احتیاط واجب آن است كه سوره را شروع كند یا اگر شروع كرده تمام نماید.
(مسأله 1504) كسی كه یقین دارد اگر سوره را بخواند به ركوع امام می رسد، چنانچه سوره را بخواند و به ركوع نرسد، نماز او صحیح است.
(مسأله 1505) اگر امام ایستاده باشد و مأموم نداند كه در كدام ركعت است، می تواند
[244]
اقتدا كند، ولی باید حمد و سوره را به قصد قربت بخواند; و اگر بعد بفهمد كه امام در ركعت اوّل یا دوم بوده، نماز او صحیح است.
(مسأله 1506) اگر به گمان این كه امام در ركعت اوّل یا دوم است حمد و سوره را نخواند و بعد از ركوع بفهمد كه در ركعت سوم یا چهارم بوده، نمازش صحیح است; ولی اگر پیش از ركوع بفهمد، باید حمد و سوره را بخواند و اگر وقت نداشته باشد، فقط حمد را بخواند و در ركوع یا سجده خود را به امام برساند.
(مسأله 1507) اگر به گمان این كه امام در ركعت سوم یا چهارم است، حمد و سوره را بخواند و پیش از ركوع یا بعد از آن بفهمد كه در ركعت اوّل یا دوم بوده، نماز او صحیح است.
(مسأله 1508) اگر هنگامی كه مشغول نماز مستحبّی است جماعت بر پا شود، چنانچه اطمینان نداشته باشد كه اگر نماز را تمام كند به جماعت می رسد، مستحب است نماز را رها كند و مشغول نماز جماعت شود، بلكه اگر اطمینان نداشته باشد كه به ركعت اوّل می رسد، مستحب است به همین دستور رفتار نماید.
(مسأله 1509) اگر هنگامی كه مشغول نماز سه ركعتی یا چهار ركعتی است جماعت برپا شود، چنانچه به ركوع ركعت سوم نرفته و اطمینان نداشته باشد كه اگر نماز را تمام كند به جماعت می رسد، مستحب است به نیّت نماز مستحبّی نماز را دو ركعتی تمام كند و خود را به جماعت برساند.
(مسأله 1510) اگر نماز امام تمام شود و مأموم مشغول تشهّد یا سلام اوّل باشد، لازم نیست نیّت فرادی كند.
(مسأله 1511) كسی كه یك ركعت از امام عقب مانده، می تواند هنگامی كه امام تشهّد ركعت آخر را می خواند، برخیزد و نماز را تمام كند و یا انگشتان دست و سینه پا را به زمین بگذارد و زانوها را بلند نگهدارد و صبر كند تا امام سلام نماز را بگوید و بعد برخیزد.
احكام جماعت
(مسأله 1512) هنگامی كه مأموم نیّت می كند، باید امام را معیّن نماید، ولی دانستن اسم او لازم نیست، مثلاً اگر نیّت كند: «به امام حاضر اقتدا می كنم»، نماز او صحیح است.
[245]
(مسأله 1513) مأموم باید غیر از حمد و سوره، همه ذكرهای نماز را خودش بخواند، ولی اگر ركعت اوّل یا دوم مأموم ركعت سوم یا چهارم امام باشد، باید حمد و سوره را بخواند.
(مسأله 1514) اگر مأموم در ركعت اوّل و دوم نماز صبح، مغرب و عشا صدای حمد و سوره امام را بشنود، اگرچه كلمات را تشخیص ندهد، نباید حمد و سوره را بخواند; و اگر صدای امام را نشنود، مستحب است حمد و سوره را بخواند، ولی باید آهسته بخواند; و چنانچه سهواً بلند بخواند، اشكال ندارد.
(مسأله 1515) اگر مأموم بعضی از كلمات حمد و سوره امام را بشنود، احتیاط واجب آن است كه حمد و سوره را نخواند.
(مسأله 1516) اگر مأموم سهواً حمد و سوره را بخواند یا گمان كند صدایی كه می شنود صدای امام نیست و حمد و سوره بخواند و بعد بفهمد صدای امام بوده، نماز او صحیح است.
(مسأله 1517) اگر شك كند كه صدای امام را می شنود یا نه یا صدایی بشنود و نداند صدای امام است یا صدای كس دیگر، می تواند حمد و سوره را بخواند.
(مسأله 1518) مأموم نباید در ركعت اوّل و دوم نماز ظهر و عصر حمد و سوره بخواند، و مستحب است به جای آن ذكر بگوید.
(مسأله 1519) مأموم نباید تكبیرة الاحرام را پیش از امام بگوید، بلكه احتیاط واجب آن است كه تا تكبیر امام تمام نشده تكبیر نگوید.
(مسأله 1520) اگر مأموم پیش از امام عمداً نیز سلام دهد، نماز او صحیح است ولی احتیاط آن است كه اگر سلام امام را می شنود پیش از امام سلام ندهد.
(مسأله 1521) اگر مأموم غیر از تكبیرة الاحرام، ذكرهای دیگر نماز را پیش از امام بگوید، اشكال ندارد; ولی اگر آنها را بشنود یا بداند امام چه هنگام ذكرهای نماز را می گوید، احتیاط مستحب آن است كه پیش از امام نگوید.
(مسأله 1522) مأموم باید غیر از آنچه در نماز خوانده می شود، اعمال دیگر آن مانند ركوع و سجود را با امام یا كمی بعد از امام بجا آورد و اگر عمداً پیش از امام یا مدّتی بعد از امام انجام دهد، معصیت كرده ولی نماز او صحیح است; امّا اگر در دو ركن پشت سر
[246]
هم از امام جلو یا عقب بیفتد، بنابر احتیاط واجب باید نماز را تمام كند و دوباره بخواند، اگرچه بعید نیست نماز او صحیح باشد و فرادی شود.
(مسأله 1523) اگر سهواً پیش از امام سر از ركوع بردارد، چنانچه امام در ركوع باشد، باید به ركوع برگردد و با امام سر بردارد، و در این صورت زیاد شدن ركوع كه ركن است، نماز را باطل نمی كند، ولی اگر به ركوع برگردد و پیش از آن كه به ركوع برسد امام سر بردارد، احتیاطاً نماز را تمام كند و سپس آن را از سر بگیرد.
(مسأله 1524) اگر سهواً سر بردارد و ببیند امام در سجده است، باید به سجده برگردد و چنانچه در هر دو سجده این اتّفاق بیفتد، برای زیاد شدن دو سجده كه ركن است، نماز باطل نمی شود.
(مسأله 1525) اگر كسی سهواً پیش از امام سر از سجده بردارد و فرصت نكند كه پیش از برخاستن امام دوباره به سجده برود، نماز او صحیح است ولی اگر در هر دو سجده این اتّفاق بیفتد، احتیاطاً نماز را تمام كند و سپس نماز را از سر بگیرد.
(مسأله 1526) اگر سهواً سر از ركوع یا سجده بردارد و سهواً یا به گمان این كه به امام نمی رسد به ركوع یا سجده نرود، نماز او صحیح است.
(مسأله 1527) اگر سر از سجده بردارد و ببیند امام در سجده است، چنانچه به گمان این كه سجده اوّل امام است و به قصد این كه با امام سجده كند، به سجده رود و بفهمد سجده دوم امام بوده، باید بنابر احتیاط نماز را تمام كند و از سر بخواند; و اگر به گمان این كه سجده دوم امام است به سجده رود و بفهمد سجده اوّل امام بوده، احتیاط آن است كه نماز را فرادی تمام نماید، اگرچه می تواند متابعت امام را بكند و به سجده رود و نماز را تمام كند.
(مسأله 1528) اگر سهواً پیش از امام به ركوع رود و به گونه ای باشد كه اگر سر بردارد به مقداری از قرائت امام برسد، چنانچه سر بردارد و با امام به ركوع رود، نماز او صحیح است.
(مسأله 1529) اگر سهواً پیش از امام به ركوع رود و به گونه ای باشد كه اگر برگردد به چیزی از قرائت امام نرسد، واجب نیست برگردد بلكه می تواند برگردد و تبعیّت از امام كند و نماز را با او بخواند و می تواند صبر كند تا امام به او برسد و نماز او صحیح است.
[247]
(مسأله 1530) اگر پیش از امام به سجده رود، واجب است كه سر بردارد و با امام به سجده رود و نماز او صحیح است، اگرچه احتیاط استحبابی در این صورت اعاده نماز است; و اگر سر بر نداشت، نماز او صحیح است.
(مسأله 1531) اگر امام در ركعتی كه قنوت ندارد اشتباهاً قنوت بخواند یا در ركعتی كه تشهّد ندارد اشتباهاً مشغول خواندن تشهّد شود، مأموم نباید قنوت و تشهّد را بخواند، ولی نمی تواند پیش از امام به ركوع رود یا پیش از ایستادن امام بایستد، بلكه باید صبر كند تا قنوت یا تشهّد امام تمام شود و بقیّه نماز را با او بخواند.
شرایط امام جماعت
(مسأله 1532) امام جماعت باید بالغ، عاقل، شیعه دوازده امامی، عادل و حلال زاده باشد و نماز را به نحو صحیح بخواند، و نیز اگر مأموم مرد باشد، امام او نیز باید مرد باشد، و احتیاط واجب آن است كه امام زنان نیز مرد باشد، و اقتدا كردن بچّه ممّیز كه خوب و بد را می فهمد به بچّه ممّیز دیگر جایز نیست.
(مسأله 1533) عدالت امام جماعت از دو راه ثابت می شود:
اوّل: شهادت دو مرد عادل به شرط آن كه دو یا حتّی یك مرد عادل دیگر كه گفته او موجب وثوق است، بر خلاف آن شهادت ندهند.
دوم: اطمینان انسان به عدالت او، خواه از راه معاشرت با او حاصل شود، یا از شهادت یك مرد عادل، یا اقتدا كردن دو مرد عادل یا عدّه ای از مردم مؤمن به او، و یا تأیید عدالت او توسط جماعتی از مردم.
(مسأله 1534) اگر شك كند امامی كه عادل می دانسته به عدالت خود باقی است یا نه، می تواند به او اقتدا نماید.
(مسأله 1535) كسی كه ایستاده نماز می خواند، نمی تواند به كسی كه نشسته یا خوابیده نماز می خواند اقتدا كند; و كسی كه نشسته نماز می خواند، نمی تواند به كسی كه خوابیده نماز می خواند اقتدا نماید.
(مسأله 1536) كسی كه نشسته نماز می خواند، می تواند به كسی كه نشسته نماز می خواند اقتدا كند; و همچنین كسی كه خوابیده است، می تواند به كسی كه نشسته نماز
[248]
می خواند اقتدا كند.
(مسأله 1537) اگر امام جماعت به واسطه عذری با تیمّم یا با وضوی جبیره ای نماز بخواند، می شود به او اقتدا كرد، ولی اگر به واسطه عذری با لباس نجس نماز بخواند، بنابر احتیاط واجب نباید به او اقتدا كرد.
(مسأله 1538) اگر شخصی مرضی داشته باشد كه نتواند از بیرون آمدن ادرار و مدفوع خودداری كند، بنابر احتیاط واجب نمی توان به او اقتدا كرد.
(مسأله 1539) بنابر احتیاط واجب كسی كه بیماری خوره یا پیسی دارد، نباید امام جماعت شود.
چیزهایی كه در نماز جماعت مستحب اند
(مسأله 1540) اگر مأموم یك مرد باشد، مستحب است طرف راست امام بایستد; و اگر یك زن باشد، مستحب است در طرف راست امام به نحوی بایستد كه جای سجده او مساوی با زانو یا قدم امام باشد; و اگر یك مرد و یك زن یا یك مرد و چند زن باشند، مستحب است مرد طرف راست امام و بقیه افراد پشت سر امام بایستند; و اگر چند مرد یا چند زن باشند، مستحب است پشت سر امام بایستند و اگر چند مرد و چند زن باشند، مستحب است مردها پشت امام و زنها پشت مردها بایستند.
(مسأله 1541) مستحب است امام در وسط صف بایستد و اهل علم و كمال و تقوا در صف اوّل بایستند.
(مسأله 1542) مستحب است صف های جماعت منظّم باشند و بین كسانی كه در یك صف ایستاده اند، فاصله نباشد و شانه آنان در ردیف یكدیگر باشد.
(مسأله 1543) مستحب است بعد از گفتن «قَدْ قامَتِ الصَّلاةُ»، مأمومین برخیزند.
(مسأله 1544) مستحب است امام جماعت، حال مأمومی را كه از دیگران ضعیف تر است رعایت كند و عجله نكند تا افراد ضعیف به او برسند; و نیز مستحب است قنوت و ركوع و سجود را طولانی نكند، مگر این كه بداند همه كسانی كه به او اقتدا كرده اند، به این عمل مایلند.
(مسأله 1545) مستحب است امام جماعت در حمد و سوره و ذكرهایی كه بلند
[249]
می خواند صدای خود را به قدری بلند كند كه دیگران بشنوند، ولی نباید بیش از اندازه صدا را بلند كند.
(مسأله 1546) اگر امام در ركوع بفهمد كسی تازه رسیده و می خواهد اقتدا كند، مستحب است ركوع را دو برابر همیشه طول بدهد و بعد برخیزد، اگرچه بفهمد كس دیگری هم برای اقتدا وارد شده است.
چیزهایی كه در نماز جماعت مكروه اند
(مسأله 1547) اگر در صف های جماعت جا باشد، مكروه است انسان تنها بایستد.
(مسأله 1548) مكروه است مأموم ذكرهای نماز را به گونه ای بگوید كه امام بشنود.
(مسأله 1549) مسافری كه نماز ظهر، عصر و عشا را دو ركعت می خواند، مكروه است در این نمازها به كسی كه مسافر نیست اقتدا كند; و كسی كه مسافر نیست، مكروه است در این نمازها به مسافر اقتدا نماید.
[238]
(مسأله 1458) در روایتی وارد شده است كه اگر یك نفر به امام جماعت اقتدا كند، هر ركعت از نماز آنان ثواب صد و پنجاه نماز را دارد و اگر دو نفر اقتدا كنند، هر ركعتی ثواب ششصد نماز را دارد و هر چه بیشتر شوند، ثواب نمازشان بیشتر می شود تا به ده نفر برسند و عدّه آنان كه از ده گذشت، اگر تمام آسمانها كاغذ و دریاها مركّب و درختها قلم و جنّ و انس و ملائكه نویسنده شوند، نمی توانند ثواب یك ركعت آن را بنویسند(1).
(مسأله 1459) حاضر نشدن به نماز جماعت از روی بی اعتنایی جایز نیست، و سزاوار نیست كه انسان بدون عذر نماز جماعت را ترك كند.
(مسأله 1460) مستحب است انسان صبر كند تا نماز را به جماعت بخواند; و نماز جماعت از نماز اوّل وقتی كه فرادی (یعنی تنها) خوانده شود بهتر است; و نیز نماز جماعتی كه مختصر بخوانند، از نماز فرادی كه آن را طول بدهند بهتر می باشد.
(مسأله 1461) وقتی كه جماعت بر پا می شود، مستحب است كسی كه نماز خود را فرادی خوانده، دوباره با جماعت بخواند، و اگر بفهمد كه نماز اوّل او باطل بوده، نماز دوم او كافی است.
(مسأله 1462) امام یا مأموم می توانند نمازی را كه به جماعت خوانده اند به قصد رجاء دوباره با جماعت بخوانند، خواه جماعت دوم و اشخاص آن غیر از جماعت اوّل باشند یا نباشند.
(مسأله 1463) كسی كه در نماز وسواس دارد و فقط در صورتی كه نماز را با جماعت بخواند از وسواس راحت می شود، اگر وسواس او به حدّی باشد كه نماز را باطل كند، باید نماز را با جماعت بخواند.
(مسأله 1464) اگر پدر یا مادر به فرزند خود امر كند كه نماز را به جماعت بخواند، چون اطاعت پدر و مادر واجب است، بنابر احتیاط واجب باید نماز را به جماعت بخواند و قصد استحباب نماید.
(مسأله 1465) نماز عید فطر و قربان و همچنین نماز استسقاء ـ كه برای آمدن باران می خوانند ـ را در زمان غیبت امام(علیه السلام) می شود با جماعت خواند، امّا نمازهای مستحبّی
ــــــــــــــــــــــــــــ
1 ـ مستدرك الوسائل، ج1، ص487، باب اوّل از ابواب «صلاة الجماعة»، ح3.
[239]
را نمی شود با جماعت خواند.
(مسأله 1466) هنگامی كه امام جماعت نماز واجب شبانه روزی را می خواند، هر یك از نمازهای واجب شبانه روزی را می توان به او اقتدا كرد، ولی اگر امام جماعت نماز خود را احتیاطاً دوباره بخواند، فقط در صورتی كه احتیاط مأموم با احتیاط امام یكی باشد می تواند به او اقتدا كند.
(مسأله 1467) اگر امام جماعت قضای نماز واجب روزانه خود را بخواند، می توان به او اقتدا كرد، ولی اگر نماز خود را احتیاطاً قضا كند یا قضای احتیاطی نماز شخص دیگری را بخواند، اگرچه برای آن پول نگرفته باشد، اقتدای به او اشكال دارد; ولی اگر انسان بداند كه از شخصی كه امام جماعت برای او نماز قضا می خواند نماز فوت شده، اقتدای به امام جماعت اشكال ندارد.
(مسأله 1468) اگر انسان نداند نمازی كه امام می خواند نماز واجب شبانه روزی است یا نماز مستحب، نمی تواند به او اقتدا كند.
(مسأله 1469) اگر امام در محراب باشد و كسی پشت سر او اقتدا نكرده باشد، كسانی كه دو طرف محراب ایستاده اند و به واسطه دیوار محراب امام را نمی بینند، نمی توانند اقتدا كنند، بلكه اگر كسی هم پشت سر امام اقتدا كرده باشد، اقتدا كردن كسانی كه دو طرف او ایستاده اند و به واسطه دیوار محراب امام را نمی بینند، اشكال دارد، بلكه باطل است.
(مسأله 1470) اگر كسانی كه دو طرف صف ایستاده اند، به واسطه طولانی بودن صف اوّل امام را نبینند، می توانند اقتدا كنند; و نیز اگر به واسطه طولانی بودن یكی از صف های دیگر، كسانی كه دو طرف آن ایستاده اند صف جلوی خود را نبینند، می توانند اقتدا نمایند.
(مسأله 1471) اگر صف های جماعت تا در مسجد برسند، نماز كسی كه مقابل در پشت صف ایستاده صحیح است، و نیز نماز كسانی كه پشت سر او اقتدا می كنند صحیح می باشد، ولی نماز كسانی كه دو طرف او ایستاده اند و صف جلو را نمی بینند، اشكال دارد، بلكه باطل است.
(مسأله 1472) اگر كسی كه پشت ستون ایستاده از طرف راست یا چپ به واسطه مأموم دیگر به امام متّصل نباشد، نمی تواند اقتدا كند، بلكه اگر از دو طرف نیز متّصل
[240]
باشد ولی از صف جلو حتّی یك نفر را نیز نبیند، جماعت او صحیح نیست.
(مسأله 1473) جای ایستادن امام باید از جای مأموم بلندتر نباشد، ولی اگر مكان امام مقدار خیلی كمی ـ مثلاً كمتر از یك وجب ـ بلندتر باشد، اشكال ندارد; و نیز اگر زمین سراشیب باشد و امام در طرفی كه بلندتر است بایستد، در صورتی كه سراشیبی آن زیاد نباشد و به گونه ای باشد كه به آن «زمین مسطّح» بگویند، مانعی ندارد.
(مسأله 1474) اگر جای مأموم بلندتر از جای امام باشد، در صورتی كه بلندی به مقدار متعارف زمان قدیم باشد، مثل آن كه امام در صحن مسجد و مأموم در پشت بام بایستد، اشكال ندارد، ولی اگر مثل ساختمانهای چند طبقه این زمان باشد، جماعت اشكال دارد.
(مسأله 1475) اگر بین كسانی كه در یك صف ایستاده اند، بچّه ای فاصله شود، هرچند نماز او صحیح نباشد، می توانند اقتدا كنند و فاصله یك بچّه ضرر نمی زند.
(مسأله 1476) اگر بعد از تكبیر امام صف جلو آماده نماز شده و تكبیر گفتن آنان نزدیك باشد، كسی كه در صف بعد ایستاده می تواند تكبیر بگوید; ولی احتیاط مستحب آن است كه صبر كند تا تكبیر صف جلو تمام شود.
(مسأله 1477) اگر بداند نماز یك صف از صفهای جلو باطل است، در صفهای بعد نمی تواند اقتدا كند، ولی اگر نداند نماز آنان صحیح است یا نه، می تواند اقتدا نماید.
(مسأله 1478) هرگاه بداند نماز امام باطل است، مثلاً بداند امام وضو ندارد، اگرچه خود امام متوجّه نباشد، نمی تواند به او اقتدا كند.
(مسأله 1479) اگر مأموم در صحّت قرائت امام جماعت شك كند، در صورتی كه شك او به گونه ای باشد كه بتواند حمل بر صحّت نماید، می تواند به او اقتدا كند.
(مسأله 1480) اگر مأموم بعد از نماز بفهمد كه امام عادل نبوده یا كافر بوده یا به جهتی نمازش باطل بوده، مثلاً بدون وضو نماز خوانده، نماز او صحیح است.
(مسأله 1481) اگر در بین نماز شك كند كه اقتدا كرده یا نه، چنانچه در حالی باشد كه وظیفه مأموم است، مثلاً به حمد و سوره امام گوش می دهد، باید نماز را به جماعت تمام كند; و اگر مشغول عملی باشد كه هم وظیفه امام و هم وظیفه مأموم است، مثلاً در ركوع یا سجده باشد، باید نماز را به نیّت فرادی تمام نماید.
[241]
(مسأله 1482) انسان در بین نماز جماعت می تواند نیّت فرادی كند.
(مسأله 1483) اگر مأموم به واسطه عذری بعد از حمد و سوره امام نیّت فرادی كند، لازم نیست حمد و سوره را بخواند; ولی بنابر احتیاط اگر در حمد نیت فرادی كند، تمام حمد و سوره و اگر در سوره نیّت فرادی نماید، تمام سوره را باید به قصد قربت مطلقه بخواند.
(مسأله 1484) اگر در بین نماز جماعت نیّت فرادی نماید، بنابر احتیاط واجب نباید دوباره نیّت جماعت كند ولی اگر مردّد شود كه نیّت فرادی كند یا نه و بعد تصمیم بگیرد نماز را با جماعت تمام كند، نمازش صحیح است.
(مسأله 1485) اگر شك كند كه نیّت فرادی كرده یا نه، باید بنا بگذارد كه نیّت فرادی نكرده است.
(مسأله 1486) اگر هنگامی كه امام در ركوع است اقتدا كند و به ركوع امام برسد، اگرچه ذكر امام تمام شده باشد، نماز او به نحو جماعت صحیح است و یك ركعت حساب می شود; امّا اگر به مقدار ركوع خم شود و به ركوع امام نرسد، نماز او باطل است.
(مسأله 1487) اگر هنگامی كه امام در ركوع است، اقتدا كند و به مقدار ركوع خم شود و شك كند كه به ركوع امام رسیده یا نه، به احتیاط واجب نماز را به صورت جماعت تمام كند و آن را دوباره بخواند.
(مسأله 1488) اگر هنگامی كه امام در ركوع است اقتدا كند و پیش از آن كه به اندازه ركوع خم شود امام سر از ركوع بردارد، می تواند نیّت فرادی كند یا صبر كند تا امام برای ركعت بعد برخیزد و آن را ركعت اوّل نماز خود حساب كند; ولی اگر برخاستن امام به قدری طول بكشد كه نگویند این شخص نماز جماعت می خواند، باید نیّت فرادی نماید.
(مسأله 1489) اگر از اوّل نماز یا بین حمد و سوره اقتدا كند و پیش از آن كه به ركوع رود امام سر از ركوع بردارد، نماز او به طور جماعت صحیح است و باید ركوع كند و خود رابه امام برساند.
(مسأله 1490) اگر هنگامی برسد كه امام مشغول خواندن تشهّد آخر نماز است، چنانچه بخواهد به ثواب جماعت برسد، باید بعد از نیّت و گفتن تكبیرة الاحرام بنشیند و تشهّد را با امام بخواند ولی سلام را نگوید و صبر كند تا امام سلام نماز را بدهد، بعد
[242]
بایستد و بدون آن كه دوباره نیّت كند و تكبیر بگوید، حمد و سوره را بخواند و آن را ركعت اوّل نماز خود حساب كند.
(مسأله 1491) مأموم نباید جلوتر از امام بایستد و اگر مساوی او نیز بایستد، اشكال دارد و به احتیاط واجب باید كمی عقب تر از امام بایستد، اگرچه قدّ او بلندتر از امام باشد و در ركوع و سجود سر او جلوتر از امام باشد.
(مسأله 1492) در نماز جماعت نباید بین مأموم و امام و همچنین بین انسان و مأموم دیگری كه انسان به واسطه او به امام متّصل شده است، پرده و مانند آن كه پشت آن دیده نمی شود فاصله باشد; ولی اگر امام مرد و مأموم زن باشد، چنانچه بین آن زن و امام یا بین آن زن و مأموم دیگری كه مرد است و زن به واسطه او به امام متّصل شده است پرده و مانند آن باشد، اشكال ندارد.
(مسأله 1493) اگر بعد از شروع به نماز بین مأموم و امام یا بین مأموم و كسی كه مأموم به واسطه او متّصل به امام است، پرده یا چیز دیگری كه پشت آن را نمی توان دید فاصله شود، نماز او فرادی می شود و باید به وظیفه فرادی عمل كند.
(مسأله 1494) اگر بین جای سجده مأموم و جای ایستادن امام به اندازه مقدار بین دو قدم معمولی فاصله باشد، اشكال ندارد; و نیز اگر بین انسان به واسطه مأمومی كه جلوی او ایستاده و انسان به وسیله او به امام متّصل است به همین مقدار فاصله باشد، نمازش اشكال ندارد; و احتیاط مستحب آن است كه جای سجده مأموم با جای كسی كه جلوی او ایستاده هیچ فاصله نداشته باشد.
(مسأله 1495) اگر مأموم به واسطه كسی كه طرف راست یا چپ او اقتدا كرده به امام متّصل باشد و از طرف جلو به امام متّصل نباشد، چنانچه به اندازه مقدار بین دو قدم نیز فاصله داشته باشند، نماز او صحیح است.
(مسأله 1496) اگر در حال نماز بین مأموم و امام یا بین مأموم و كسی كه مأموم به واسطه او به امام متصّل است، بیشتر از یك قدم بزرگ فاصله پیدا شود، نماز او فرادی می شود و صحیح است.
(مسأله 1497) اگر نماز همه كسانی كه در صف جلو هستند تمام شود یا همه نیّت فرادی نمایند، چنانچه فاصله صف مقابل آنها با صف پشت سرشان به اندازه یك قدم
[243]
بزرگ نباشد، نماز صف بعد به نحو جماعت صحیح می باشد; و اگر بیشتر از این مقدار فاصله باشد، نماز آنها فرادی می شود و صحیح است.
(مسأله 1498) اگر مأموم در ركعت دوم اقتدا كند، قنوت و تشهّد را با امام می خواند و احتیاط آن است كه هنگام خواندن تشهّد، انگشتان دست و سینه پا را به زمین بگذارد و زانوها را بلند كند، و باید بعد از تشهّد با امام برخیزد و حمد و سوره را بخواند; و اگر برای سوره وقت نداشته باشد، حمد را تمام كند و در ركوع یا سجده خود را به امام برساند یا نیّت فرادی كند و نماز او صحیح است; ولی اگر در سجده به امام برسد، بهتر است كه احتیاطاً نماز را دوباره بخواند.
(مسأله 1499) اگر هنگامی كه امام در ركعت دوم نماز چهار ركعتی است اقتدا كند، باید در ركعت دوم نماز خود كه ركعت سوم امام است، بعد از دو سجده بنشیند و تشهّد را به مقدار واجب بخواند و برخیزد، و چنانچه برای گفتن سه مرتبه تسبیحات وقت نداشته باشد، یك مرتبه بگوید و در ركوع یا سجده خود را به امام برساند.
(مسأله 1500) اگر امام در حال قیام ركعت سوم یا چهارم باشد و مأموم بداند كه اگر اقتدا كند و حمد را بخواند به ركوع امام نمی رسد، بنابر احتیاط واجب باید صبر كند تا امام به ركوع رود و بعد اقتدا نماید.
(مسأله 1501) اگر در حال قیام ركعت سوم یا چهارم امام اقتدا كند، باید حمد و سوره را بخواند; و اگر برای سوره وقت نداشته باشد، باید حمد را تمام كند و در ركوع یا سجده خود را به امام برساند; ولی اگر در سجده به امام برسد، بهتر است كه احتیاطاً نماز را دوباره بخواند.
(مسأله 1502) كسی كه می داند اگر سوره را بخواند در ركوع به امام نمی رسد، باید سوره را نخواند ولی اگر بخواند، نماز او صحیح است.
(مسأله 1503) كسی كه اطمینان دارد كه اگر سوره را شروع كند یا تمام نماید به ركوع امام می رسد، احتیاط واجب آن است كه سوره را شروع كند یا اگر شروع كرده تمام نماید.
(مسأله 1504) كسی كه یقین دارد اگر سوره را بخواند به ركوع امام می رسد، چنانچه سوره را بخواند و به ركوع نرسد، نماز او صحیح است.
(مسأله 1505) اگر امام ایستاده باشد و مأموم نداند كه در كدام ركعت است، می تواند
[244]
اقتدا كند، ولی باید حمد و سوره را به قصد قربت بخواند; و اگر بعد بفهمد كه امام در ركعت اوّل یا دوم بوده، نماز او صحیح است.
(مسأله 1506) اگر به گمان این كه امام در ركعت اوّل یا دوم است حمد و سوره را نخواند و بعد از ركوع بفهمد كه در ركعت سوم یا چهارم بوده، نمازش صحیح است; ولی اگر پیش از ركوع بفهمد، باید حمد و سوره را بخواند و اگر وقت نداشته باشد، فقط حمد را بخواند و در ركوع یا سجده خود را به امام برساند.
(مسأله 1507) اگر به گمان این كه امام در ركعت سوم یا چهارم است، حمد و سوره را بخواند و پیش از ركوع یا بعد از آن بفهمد كه در ركعت اوّل یا دوم بوده، نماز او صحیح است.
(مسأله 1508) اگر هنگامی كه مشغول نماز مستحبّی است جماعت بر پا شود، چنانچه اطمینان نداشته باشد كه اگر نماز را تمام كند به جماعت می رسد، مستحب است نماز را رها كند و مشغول نماز جماعت شود، بلكه اگر اطمینان نداشته باشد كه به ركعت اوّل می رسد، مستحب است به همین دستور رفتار نماید.
(مسأله 1509) اگر هنگامی كه مشغول نماز سه ركعتی یا چهار ركعتی است جماعت برپا شود، چنانچه به ركوع ركعت سوم نرفته و اطمینان نداشته باشد كه اگر نماز را تمام كند به جماعت می رسد، مستحب است به نیّت نماز مستحبّی نماز را دو ركعتی تمام كند و خود را به جماعت برساند.
(مسأله 1510) اگر نماز امام تمام شود و مأموم مشغول تشهّد یا سلام اوّل باشد، لازم نیست نیّت فرادی كند.
(مسأله 1511) كسی كه یك ركعت از امام عقب مانده، می تواند هنگامی كه امام تشهّد ركعت آخر را می خواند، برخیزد و نماز را تمام كند و یا انگشتان دست و سینه پا را به زمین بگذارد و زانوها را بلند نگهدارد و صبر كند تا امام سلام نماز را بگوید و بعد برخیزد.
احكام جماعت
(مسأله 1512) هنگامی كه مأموم نیّت می كند، باید امام را معیّن نماید، ولی دانستن اسم او لازم نیست، مثلاً اگر نیّت كند: «به امام حاضر اقتدا می كنم»، نماز او صحیح است.
[245]
(مسأله 1513) مأموم باید غیر از حمد و سوره، همه ذكرهای نماز را خودش بخواند، ولی اگر ركعت اوّل یا دوم مأموم ركعت سوم یا چهارم امام باشد، باید حمد و سوره را بخواند.
(مسأله 1514) اگر مأموم در ركعت اوّل و دوم نماز صبح، مغرب و عشا صدای حمد و سوره امام را بشنود، اگرچه كلمات را تشخیص ندهد، نباید حمد و سوره را بخواند; و اگر صدای امام را نشنود، مستحب است حمد و سوره را بخواند، ولی باید آهسته بخواند; و چنانچه سهواً بلند بخواند، اشكال ندارد.
(مسأله 1515) اگر مأموم بعضی از كلمات حمد و سوره امام را بشنود، احتیاط واجب آن است كه حمد و سوره را نخواند.
(مسأله 1516) اگر مأموم سهواً حمد و سوره را بخواند یا گمان كند صدایی كه می شنود صدای امام نیست و حمد و سوره بخواند و بعد بفهمد صدای امام بوده، نماز او صحیح است.
(مسأله 1517) اگر شك كند كه صدای امام را می شنود یا نه یا صدایی بشنود و نداند صدای امام است یا صدای كس دیگر، می تواند حمد و سوره را بخواند.
(مسأله 1518) مأموم نباید در ركعت اوّل و دوم نماز ظهر و عصر حمد و سوره بخواند، و مستحب است به جای آن ذكر بگوید.
(مسأله 1519) مأموم نباید تكبیرة الاحرام را پیش از امام بگوید، بلكه احتیاط واجب آن است كه تا تكبیر امام تمام نشده تكبیر نگوید.
(مسأله 1520) اگر مأموم پیش از امام عمداً نیز سلام دهد، نماز او صحیح است ولی احتیاط آن است كه اگر سلام امام را می شنود پیش از امام سلام ندهد.
(مسأله 1521) اگر مأموم غیر از تكبیرة الاحرام، ذكرهای دیگر نماز را پیش از امام بگوید، اشكال ندارد; ولی اگر آنها را بشنود یا بداند امام چه هنگام ذكرهای نماز را می گوید، احتیاط مستحب آن است كه پیش از امام نگوید.
(مسأله 1522) مأموم باید غیر از آنچه در نماز خوانده می شود، اعمال دیگر آن مانند ركوع و سجود را با امام یا كمی بعد از امام بجا آورد و اگر عمداً پیش از امام یا مدّتی بعد از امام انجام دهد، معصیت كرده ولی نماز او صحیح است; امّا اگر در دو ركن پشت سر
[246]
هم از امام جلو یا عقب بیفتد، بنابر احتیاط واجب باید نماز را تمام كند و دوباره بخواند، اگرچه بعید نیست نماز او صحیح باشد و فرادی شود.
(مسأله 1523) اگر سهواً پیش از امام سر از ركوع بردارد، چنانچه امام در ركوع باشد، باید به ركوع برگردد و با امام سر بردارد، و در این صورت زیاد شدن ركوع كه ركن است، نماز را باطل نمی كند، ولی اگر به ركوع برگردد و پیش از آن كه به ركوع برسد امام سر بردارد، احتیاطاً نماز را تمام كند و سپس آن را از سر بگیرد.
(مسأله 1524) اگر سهواً سر بردارد و ببیند امام در سجده است، باید به سجده برگردد و چنانچه در هر دو سجده این اتّفاق بیفتد، برای زیاد شدن دو سجده كه ركن است، نماز باطل نمی شود.
(مسأله 1525) اگر كسی سهواً پیش از امام سر از سجده بردارد و فرصت نكند كه پیش از برخاستن امام دوباره به سجده برود، نماز او صحیح است ولی اگر در هر دو سجده این اتّفاق بیفتد، احتیاطاً نماز را تمام كند و سپس نماز را از سر بگیرد.
(مسأله 1526) اگر سهواً سر از ركوع یا سجده بردارد و سهواً یا به گمان این كه به امام نمی رسد به ركوع یا سجده نرود، نماز او صحیح است.
(مسأله 1527) اگر سر از سجده بردارد و ببیند امام در سجده است، چنانچه به گمان این كه سجده اوّل امام است و به قصد این كه با امام سجده كند، به سجده رود و بفهمد سجده دوم امام بوده، باید بنابر احتیاط نماز را تمام كند و از سر بخواند; و اگر به گمان این كه سجده دوم امام است به سجده رود و بفهمد سجده اوّل امام بوده، احتیاط آن است كه نماز را فرادی تمام نماید، اگرچه می تواند متابعت امام را بكند و به سجده رود و نماز را تمام كند.
(مسأله 1528) اگر سهواً پیش از امام به ركوع رود و به گونه ای باشد كه اگر سر بردارد به مقداری از قرائت امام برسد، چنانچه سر بردارد و با امام به ركوع رود، نماز او صحیح است.
(مسأله 1529) اگر سهواً پیش از امام به ركوع رود و به گونه ای باشد كه اگر برگردد به چیزی از قرائت امام نرسد، واجب نیست برگردد بلكه می تواند برگردد و تبعیّت از امام كند و نماز را با او بخواند و می تواند صبر كند تا امام به او برسد و نماز او صحیح است.
[247]
(مسأله 1530) اگر پیش از امام به سجده رود، واجب است كه سر بردارد و با امام به سجده رود و نماز او صحیح است، اگرچه احتیاط استحبابی در این صورت اعاده نماز است; و اگر سر بر نداشت، نماز او صحیح است.
(مسأله 1531) اگر امام در ركعتی كه قنوت ندارد اشتباهاً قنوت بخواند یا در ركعتی كه تشهّد ندارد اشتباهاً مشغول خواندن تشهّد شود، مأموم نباید قنوت و تشهّد را بخواند، ولی نمی تواند پیش از امام به ركوع رود یا پیش از ایستادن امام بایستد، بلكه باید صبر كند تا قنوت یا تشهّد امام تمام شود و بقیّه نماز را با او بخواند.
شرایط امام جماعت
(مسأله 1532) امام جماعت باید بالغ، عاقل، شیعه دوازده امامی، عادل و حلال زاده باشد و نماز را به نحو صحیح بخواند، و نیز اگر مأموم مرد باشد، امام او نیز باید مرد باشد، و احتیاط واجب آن است كه امام زنان نیز مرد باشد، و اقتدا كردن بچّه ممّیز كه خوب و بد را می فهمد به بچّه ممّیز دیگر جایز نیست.
(مسأله 1533) عدالت امام جماعت از دو راه ثابت می شود:
اوّل: شهادت دو مرد عادل به شرط آن كه دو یا حتّی یك مرد عادل دیگر كه گفته او موجب وثوق است، بر خلاف آن شهادت ندهند.
دوم: اطمینان انسان به عدالت او، خواه از راه معاشرت با او حاصل شود، یا از شهادت یك مرد عادل، یا اقتدا كردن دو مرد عادل یا عدّه ای از مردم مؤمن به او، و یا تأیید عدالت او توسط جماعتی از مردم.
(مسأله 1534) اگر شك كند امامی كه عادل می دانسته به عدالت خود باقی است یا نه، می تواند به او اقتدا نماید.
(مسأله 1535) كسی كه ایستاده نماز می خواند، نمی تواند به كسی كه نشسته یا خوابیده نماز می خواند اقتدا كند; و كسی كه نشسته نماز می خواند، نمی تواند به كسی كه خوابیده نماز می خواند اقتدا نماید.
(مسأله 1536) كسی كه نشسته نماز می خواند، می تواند به كسی كه نشسته نماز می خواند اقتدا كند; و همچنین كسی كه خوابیده است، می تواند به كسی كه نشسته نماز
[248]
می خواند اقتدا كند.
(مسأله 1537) اگر امام جماعت به واسطه عذری با تیمّم یا با وضوی جبیره ای نماز بخواند، می شود به او اقتدا كرد، ولی اگر به واسطه عذری با لباس نجس نماز بخواند، بنابر احتیاط واجب نباید به او اقتدا كرد.
(مسأله 1538) اگر شخصی مرضی داشته باشد كه نتواند از بیرون آمدن ادرار و مدفوع خودداری كند، بنابر احتیاط واجب نمی توان به او اقتدا كرد.
(مسأله 1539) بنابر احتیاط واجب كسی كه بیماری خوره یا پیسی دارد، نباید امام جماعت شود.
چیزهایی كه در نماز جماعت مستحب اند
(مسأله 1540) اگر مأموم یك مرد باشد، مستحب است طرف راست امام بایستد; و اگر یك زن باشد، مستحب است در طرف راست امام به نحوی بایستد كه جای سجده او مساوی با زانو یا قدم امام باشد; و اگر یك مرد و یك زن یا یك مرد و چند زن باشند، مستحب است مرد طرف راست امام و بقیه افراد پشت سر امام بایستند; و اگر چند مرد یا چند زن باشند، مستحب است پشت سر امام بایستند و اگر چند مرد و چند زن باشند، مستحب است مردها پشت امام و زنها پشت مردها بایستند.
(مسأله 1541) مستحب است امام در وسط صف بایستد و اهل علم و كمال و تقوا در صف اوّل بایستند.
(مسأله 1542) مستحب است صف های جماعت منظّم باشند و بین كسانی كه در یك صف ایستاده اند، فاصله نباشد و شانه آنان در ردیف یكدیگر باشد.
(مسأله 1543) مستحب است بعد از گفتن «قَدْ قامَتِ الصَّلاةُ»، مأمومین برخیزند.
(مسأله 1544) مستحب است امام جماعت، حال مأمومی را كه از دیگران ضعیف تر است رعایت كند و عجله نكند تا افراد ضعیف به او برسند; و نیز مستحب است قنوت و ركوع و سجود را طولانی نكند، مگر این كه بداند همه كسانی كه به او اقتدا كرده اند، به این عمل مایلند.
(مسأله 1545) مستحب است امام جماعت در حمد و سوره و ذكرهایی كه بلند
[249]
می خواند صدای خود را به قدری بلند كند كه دیگران بشنوند، ولی نباید بیش از اندازه صدا را بلند كند.
(مسأله 1546) اگر امام در ركوع بفهمد كسی تازه رسیده و می خواهد اقتدا كند، مستحب است ركوع را دو برابر همیشه طول بدهد و بعد برخیزد، اگرچه بفهمد كس دیگری هم برای اقتدا وارد شده است.
چیزهایی كه در نماز جماعت مكروه اند
(مسأله 1547) اگر در صف های جماعت جا باشد، مكروه است انسان تنها بایستد.
(مسأله 1548) مكروه است مأموم ذكرهای نماز را به گونه ای بگوید كه امام بشنود.
(مسأله 1549) مسافری كه نماز ظهر، عصر و عشا را دو ركعت می خواند، مكروه است در این نمازها به كسی كه مسافر نیست اقتدا كند; و كسی كه مسافر نیست، مكروه است در این نمازها به مسافر اقتدا نماید.